*सायबर क्राइम, सायबर क्राइमचे वर्गीकरण, सायबर क्राइमचे वर्ग, सोशल मीडियाची भूमिका.*

सायबर क्राइम भाग 2

अ‍ॅड.  अंकिता आर जयस्वाल,

 दिवाणी व फौजदारी न्यायालय वरुड.  जिल्हा.  अमरावती.

*सायबर क्राइम, सायबर क्राइमचे वर्गीकरण, सायबर क्राइमचे वर्ग, सोशल मीडियाची भूमिका.*

 “सायबर क्राइममध्ये खंडणी, ओळख चोरी, क्रेडिट कार्डची फसवणूक, संगणकावरील वैयक्तिक डेटा हॅक करणे, फिशिंग, बेकायदा डाउनलोड करणे, सायबर साठवण, व्हायरस प्रसार यासह विविध प्रकारच्या उपक्रमांचा समावेश आहे.  हे लक्षात घेण्यासारखे आहे की सॉफ्टवेअर चोरी देखील सायबर गुन्हेगारीचा एक प्रकार आहे, ज्यामध्ये ऑनलाइन पोर्टलद्वारे च सायबर गुन्हेगार गुन्हा करण्याची आवश्यकता नाही.

आपण जितके वेगवान डिजिटल जगाकडे वाटचाल करीत आहोत, सायबर गुन्ह्यांची संख्याही जलद वाढत आहे.  तंत्रज्ञान ज्या वेगात प्रगती करत आहे त्याच वेगाने इंटरनेटवर माणसाची अवलंबित्वही वाढली आहे.  एकाच ठिकाणी बसून इंटरनेटद्वारे मानवांचा प्रवेश जगातील प्रत्येक कोप रयात सोपा झाला आहे.  आजच्या काळात, एखादी व्यक्ती ज्या गोष्टीबद्दल विचार करू शकते, ती इंटरनेटद्वारे प्रवेश केली जाऊ शकते, जसे सोशल नेटवर्किंग, ऑनलाइन शॉपिंग, डेटा संग्रहित करणे, गेमिंग, ऑनलाइन अभ्यास, ऑनलाइन नोकरी इ.  आज इंटरनेट जवळजवळ प्रत्येक क्षेत्रात वापरली जाते.  इंटरनेटच्या विकासासह आणि त्याच्याशी संबंधित फायद्यांबरोबरच सायबर गुन्ह्यांची संकल्पनाही विकसित झाली आहे.  सध्या भारतातील बरीच लोक सोशल नेटवर्किंग साइट वापरतात.  भारतात सोशल नेटवर्किंग साइट्सच्या वापराविषयी माहितीचा अभाव आहे.  यासह, बहुतेक सोशल नेटवर्किंग साइटचे सर्व्हर परदेशात आहेत, ज्यामुळे भारतात सायबर गुन्हेगारीच्या मुळावर जाणे कठीण होते.

सायबर क्राइमचे वर्गीकरण

 सायबर क्राइमचे दोन वर्ग केले जाऊ शकतात-

 संगणकांवर हल्ला करणारे गुन्हे  अशा गुन्ह्यांची उदाहरणे हॅकिंग, व्हायरस अटॅक इ.

 संगणक जसा शस्त्रे म्हणून वापरला जातो अशा गुन्ह्या.  या प्रकारच्या गुन्ह्यांमध्ये सायबर दहशतवाद, आयपीआर उल्लंघन, क्रेडिट कार्ड फसवणूक, अश्लील साहित्य इत्यादींचा समावेश आहे.

                                    

 सायबर गुन्हेगारीच्या श्रेण्या

 सायबर क्राइम्स 3 प्रमुख प्रकारांत मोडतात, ज्यात व्यक्ती, मालमत्ता आणि सरकारवरील गुन्हे समाविष्ट असतात.

 व्यक्तींविरूद्ध सायबर गुन्हे - असे गुन्हे ऑनलाइन असले तरी वास्तविक लोकांच्या जीवनावर परिणाम करतात.  यातील काही गुन्ह्यांमध्ये सायबर छळ आणि सायबर स्टॅकिंग, चाइल्ड पोर्नोग्राफीचे वितरण, विविध प्रकारचे स्पूफिंग, क्रेडिट कार्डची फसवणूक, मानवी तस्करी, ओळख चोरी आणि ऑनलाइन मानहानीचा समावेश आहे.  सायबर गुन्हेगारीच्या या प्रकारात, एखादी व्यक्ती किंवा गटाविरूद्ध दुर्भावनायुक्त किंवा बेकायदेशीर माहिती ऑनलाइन लीक केली गेली आहे.

 प्रॉपर्टी-विशिष्ट विरूद्ध सायबर गुन्हे - काही ऑनलाइन गुन्हे हे मालमत्तेविरूद्ध असतात, जसे की संगणक किंवा सर्व्हरविरूद्ध किंवा त्याद्वारे.  या गुन्ह्यांमध्ये हॅकिंग, व्हायरस ट्रान्समिशन, सायबर आणि टायपो स्क्वॉटिंग, कॉपीराइट उल्लंघन, आयपीआर उल्लंघन इ.  उदाहरण- कोणीतरी तुम्हाला एखादा वेब-लिंक पाठविला आहे, त्यावर क्लिक केल्यानंतर एखादे वेबपृष्ठ उघडा जेथे तुम्हाला तुमच्या बँक खात्याशी / गोपनीय कागदपत्राशी संबंधित सर्व माहिती विचारली जाईल आणि असे म्हटले जाते की ही माहिती भारतीय रिझर्व्ह बँक किंवा सरकारकडून मागितली जाईल.  जाऊन तुम्ही तिथे सर्व माहिती द्या आणि मग तुमची कागदपत्रे आणि बँक खात्यात ती माहिती वापरुन छेडछाड केली गेली तर त्यास मालमत्तेविरूद्ध सायबर अटॅक म्हटले जाईल.

 विशिष्ट सरकारविरूद्ध सायबर क्राईम: हा सर्वात गंभीर सायबर गुन्हा मानला जातो.  सरकारविरूद्ध अशा गुन्ह्यांना सायबर दहशतवाद असेही म्हणतात.  सरकारी सायबर गुन्ह्यात सरकारी वेबसाइट किंवा सैन्य वेबसाइट हॅक केल्याचा समावेश आहे.  हे लक्षात घेणे महत्वाचे आहे की जेव्हा सरकार विरूद्ध एखादा सायबर गुन्हा केला जातो तेव्हा त्या देशाच्या सार्वभौमत्वावर हल्ला आणि युद्धाच्या कृती मानले जाते.  हे गुन्हेगार सहसा दहशतवादी किंवा इतर विरोधी देशांचे सरकार असतात.  असे सायबर गुन्हे नियंत्रित करण्यासाठी प्रत्येक देशाच्या सरकारने कठोर सायबर कायदे बनवले आहेत.

                                      

सोशल मीडियाची भूमिका

 मोठ्या प्रमाणात सोशल नेटवर्किंग साइट्स वापरणारी लोकसंख्या सायबर गुन्हेगारीच्या धोक्यांपासून अनभिज्ञ आहे.  वेगवेगळ्या सोशल नेटवर्किंग साइट्सचे सर्व्हर इतर देशांमध्ये केंद्रित आहेत, या भीतीमुळे की हे देश लोकांच्या वैयक्तिक माहितीचा गैरवापर करतात.

 लोक आपली वैयक्तिक माहिती विविध सोशल नेटवर्किंग साइट्सवर शेअर करतात आणि हॅकर्सना ही सोशल नेटवर्किंग खाती सहजपणे हॅक करण्यास आणि त्यानंतर मिळालेल्या माहितीचा गैरवापर करण्यास परवानगी देतात.  सोशल नेटवर्किंग साइटवरील लोक हॅकर्सना ऑनलाइन फसवणूकीचा बळी बनवतात सायबर गुन्हेगार मुलांना विविध ऑनलाइन गेम्सद्वारे गुन्हे करण्यास प्रोत्साहित करतात.

                                     

सायबर गुन्ह्यांचा सामना करण्यासाठी सरकारचे प्रयत्न

 भारतात, माहिती तंत्रज्ञान कायदा, २०००, माहिती तंत्रज्ञान कायदा २००८पारित करण्यात आला होता, त्यातील तरतुदी व भारतीय दंड संहितेच्या तरतुदी सायबर गुन्ह्यांना सामोरे जाण्यासाठी पुरेशा आहेत.

 त्याअंतर्गत 2 वर्षांच्या जन्मठेपेची शिक्षा व शिक्षा किंवा दंड अशीही तरतूद आहे.

 आंतर-एजन्सी समन्वयासाठी भारतीय सायबर गुन्हेगारी समन्वय केंद्र स्थापन केले गेले आहे.

 भारत इंटरनेटचा सर्वात मोठा वापरकर्ता आहे आणि अलिकडच्या वर्षांत सायबर गुन्ह्यांमध्ये अनेक पटींनी वाढ झाली आहे. कोरोना काळात युगात सायबर गुन्हेगारांमधील बर्‍याच सायबर हल्ल्यांनी ऑनलाईन डेटा चोरण्याचा प्रयत्न केला आहे, कोरोना काळात सायबर गुन्हे मोठ्या प्रमाणात वाढले आहेत, त्यासाठी आपल्याला जास्त जागरूक असणे आवश्यक आहे.  डिजिटल इंडिया कार्यक्रमाचे यश हे सायबर सुरक्षेवर बर्‍याच अंशी अवलंबून आहे, त्यामुळे या क्षेत्रात भारताला वेगवान वेगाने काम करावे लागेल.  सोशल मीडियाने अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याच्या अधिकारास एक नवीन परिमाण दिले आहे.

आज प्रत्येकजण कोणतेही विचार न करता सोशल मीडियाच्या माध्यमातून हजारो लोकांपर्यंत आपले विचार व्यक्त करू शकतो आणि सोशल मीडियाचा काळजीपूर्वक वापर आपल्याला ऑनलाईन बनवितो.  फसवणूक आणि सायबर गुन्हेगारीचे गंभीर धोके रोखू शकतात.

माझ्याशी संपर्क साधायला माझ्या फेसबुक पेज Legal Awarness Talk by Adv. Ankita R.Jaiswal या पेजला भेट द्या. माझा लेख आपल्याला कसा वाटला हे कमेंट्स मध्ये कळवा.